Het timpaan van het middenportaal in de narthex van de basiliek Sainte-Marie-Madeleine van Vézelay
We staan in het voorportaal van één van de mooiste kerken in Frankrijk, de basiliek Sainte-Marie-Madeleine van Vézelay. Het is de plek waar vele pelgrims hun opwachting maakten om de relieken van Maria Magdalena te aanbidden. In de 11e eeuw zouden haar beenderen via omzwervingen op deze plaats terecht zijn gekomen. Het voorportaal, de narthex, is de plaats van bezinning en boetedoening voordat de gelovige de kerk binnengaat en het was vanouds de plek voor de ongelovigen.
De timpaan in deze narthex, boven de ingang die leidt naar het schip van de kerk, herinnert de ongelovigen aan het feit dat ook voor hen het evangelie is bedoeld. Het is de afbeelding van Jezus Christus uit Mattheus 28. De discipelen wordt opgedragen om al de volken tot zijn discipelen te maken en hen te onderwijzen.
Op hetzelfde moment dat deze narthex wordt gebouwd, en dit meesterwerk van de romaanse beeldhouwkunst wordt gecreëerd, staat er een monnik buiten op een veld in Vezelay te prediken. Het is Bernard van Clairvaux, één van de meest invloedrijke personen in Frankrijk op dat moment. Zijn woorden zullen eindigen in dood en verderf, duizenden kilometers verderop.
Het is het jaar 1146. De kerk in het westen van Europa is zelfbewust en dominant aanwezig. Een halve eeuw eerder had ze geschiedenis geschreven door de eerste kruistocht te organiseren. Het heilige land zou moeten worden bevrijd en een heilig vuur deed de harte van monniken, soldaten en gewone burgers sneller kloppen. Een heilig vuur dat dood en verderf zaaide in het heilige land en op vele andere plekken.
Wat de belangrijkste oorzaak is geweest voor de kruistochten is moeilijk vast te stellen. Het ‘bevrijden’ van Jeruzalem en deze stad weer toegankelijk maken voor westerse pelgrims, zal zeker een rol hebben gespeeld. Tegelijkertijd valt niet te ontkennen dat het westen van Europa een enorme expansiedrift kende en dat ze om hulp werd gevraagd door de Byzantijnen om de Seltsjoekse Turken te verslaan. Ook zal de paus wellicht gedroomd hebben om aan het hoofd te staan van één katholieke kerk, waar ook de Oosterse kerk in herenigd zou worden na het schisma van 1054.
In 1146 kwamen er berichten dat de gestichte kruisvaardersstaten bedreigd werden en dat enkele graafschappen al waren gevallen in handen van de moslims. De paus werd weer om hulp gevraagd. Hoewel de animo zeer beperkt was om op kruistocht te gaan, wist de charismatische en invloedrijke abt Bernard van Clairvaux de harten van de mensen weer te raken daar in het veld bij Vezelay. Het kruis werd opgenomen door de menigte.
Er volgden nog vele kruistochten. Rivieren van bloed stroomden door de oude Arabische en Byzantijnse wereld. Het is een geschiedenis die tot op de dag van vandaag niet vergeten is.
‘Onderwijst alle volken…’ De enigen die onderwezen zijn in deze periode zijn de kruisvaarders zelf geweest. Ze herontdekken de erfenis van de Grieks-Romeinse wereld. Ze komen in aanraking met de rijke cultuur uit het Midden-Oosten en Byzantium. Het is een bloedige kennismaking die bepalend zal zijn voor de culturele ontwikkeling van West-Europa.