In de zoektocht naar de wortels van de Nederlandse cultuur, komen velen uit bij het Calvinisme. Misschien terecht, maar ik zou eerder mijn licht opsteken bij die andere hervormer, Ulrich Zwingli. Om het sobere en soms radicale gereformeerde denken te begrijpen in de noordelijke Nederlanden, reizen we 500 jaar terug in de tijd naar Zürich.
In het jaar 1522 is Zwingli te gast bij een diner waar worst gegeten wordt. Op zichzelf niet zo bijzonder, ware het niet dat dit etentje plaatsvindt tijdens de vastenperiode. Juist in deze periode wordt de mensen voorgehouden om af te zien van lekkernijen als worst. Hoewel Zwingli zelf geen worst neemt, keurt hij het eten van worsten zeker niet af. Er staat immers nergens in de bijbel dat je moet vasten in de periode voor Pasen.
Het is deze houding die kenmerkend wordt voor het ‘gereformeerde’ protestantisme en het is niet alleen een breuk met Rome, maar zeker ook met Luther.
De grondslagen van de Reformatie worden door Luther en Zwingli gedeeld. Beiden zijn afkerig van de corrupte praktijken van de Katholieke kerk en beiden stellen dat door geloof alleen de mens behouden wordt. Maar het idee van Sola Scriptura – alleen de Schrift, vat Zwingli wel heel letterlijk op. Waar Luther toestaat wat de bijbel niet verbiedt, verwerpt Zwingli alles wat de bijbel niet voorschrijft.
Zo herleest Zwingli de 10 geboden en kan hij tot geen andere conclusie komen dan dat de beelden van heiligen in de kerken ketters zijn. Een nieuwe periode van iconoclasme is aangebroken: de beelden in de kerken van Zürich worden vernietigd. Zelfs muziek wordt decennialang verboden, want schoonheid leidt af van het aanbidden van God.
Naast andere hervormingen, zoals het afschaffen van het celibaat, neemt Zwingli een drastisch besluit. Een besluit dat het onderscheidende kenmerk wordt voor het gereformeerde protestantisme. Het hart van de christelijke liturgie, het belangrijkste onderdeel van de eredienst – de eucharistie, krijgt een andere invulling.
In de traditie van de kerk zijn het brood en de wijn de tekenen van het lichaam en bloed van Christus. Tijdens het mysterie van de eucharistie brengt de priester Christus letterlijk bij de mensen. De architectuur van de kerk is hierop ingericht, ook die van de kerk van Zwingli, de Grossmünster in Zürich. Alle ogen zijn gericht op het hoogaltaar aan de oostkant van de kerk. Daar vindt het dagelijkse mysterie plaats dat God mens is geworden en tot ons is gekomen in vlees en bloed.
Zwingli kan dit niet rijmen met zijn rationele lezing van de bijbel. Voor hem zijn het brood en de wijn niets anders dan symbolen die ons er aan herinneren dat Jezus voor ons gestorven is aan het kruis. De reactie van Luther op deze hervorming is veelzeggend: “Zwingli is verderfelijk en gek.”
De plek waar het altaar stond, de meest heilige plek, is nu leeg. Niet alleen in de Grossmünster, maar in zovele andere voormalige katholieke kerken. Ver voor de plek waar voorheen de mis werd opgedragen, staat nu een doopvont en een lezenaar. Zwingli heeft de boodschap letterlijk tussen de mensen gebracht
Afbeelding: zicht op het ‘lege’ koor van de Grossmünster in Zürich (bron: wikipedia)
De radicaliteit van Zwingli zal nog veel gevolgen hebben en de weg banen voor een doperse traditie, maar daar over in een ander blog meer.